Patriotyzm Jana Tomasza Zamoyskiego

  • Czesław Galek Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu
Słowa kluczowe: Jan Zamoyski, Zamość, dzieci Zamojszczyzny, Aktion Zamość, przymusowe wysiedlenia

Abstrakt

Jan Tomasz Zamoyski (1912–2002) był XVI, a zarazem ostatnim ordynatem ustanowionej decyzją Sejmu w 1589 r. Ordynacji Zamojskiej, której twórcą był założyciel Zamościa, kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski (1542–1605). Na przestrzeni wieków ród Zamoyskich charakteryzował się wielkim przywiązaniem do Ojczyzny i wierną służbą dla niej. Te chlubne tradycje patriotyczne kontynuował także ostatni jej ordynat, który objął nad nią pieczę pod koniec sierpnia 1939 r. Jako porucznik wziął udział w kampanii wrześniowej. Już we wrześniu 1939 r. rodzina Zamoyskich otoczyła opieką falę uchodźców z Wielkopolski, która przetoczyła się przez Zamojszczyznę. W czasie okupacji niemieckiej należał do organizacji podziemnych: Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej. Na terenie ordynacji ukrywali się różni ludzie, w tym także pochodzenia żydowskiego. Największą jednak zasługą rodziny Zamoyskich było ratowanie dzieci polskich uwięzionych w założonym w 1942 r. w Zwierzyńcu przejściowym obozie koncentracyjnym, które następnie wywożono do Niemiec na zniemczenie lub do obozów śmierci.
Szczytem jego heroizmu była skuteczna interwencja u naczelnego dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski Odilo Globocnika, na skutek której w połowie lipca 1943 r. zwolniono z obozu około czterysta osiemdziesięcioro najmłodszych dzieci, dla których zorganizował ochronkę. W 1944 r. władze komunistyczne rozwiązały Ordynację Zamojską, a jej ordynat w 1948 r. został aresztowany i skazany przez sąd na 15 lat więzienia pod zarzutem szpiegostwa na rzecz państw zachodnich. Zarówno w czasie przesłuchań przez funkcjonariuszy ub, jak i sfingowanego procesu sądowego i pobytu w więzieniu w latach 1949–1956, zachowywał się w sposób godny Polaka i patrioty. Jako prezes Warszawskiego Koła Zamościan (1985–1997), wykorzystując swoje znajomości i koneksje, przez wiele lat czynił starania o renowację zamojskiej Starówki oraz przyczynił się do wpisania jej w 1992 r. na listę Dziedzictwa Narodowego unesco. Własnym sumptem utworzył w 1987 r. Muzeum Sztuki Sakralnej Fundacji Rodziny Zamoyskich przy zamojskiej Kolegiacie. Po 1989 r. został wybrany do Senatu RP II kadencji, w czasie której pełnił funkcję Marszałka seniora.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Cebrykow W., Jeszcze jedno świadectwo hitlerowskich zbrodni, w: Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej, red. Cz. Madajczyk, t. 2, Warszawa 1977.

Chrościcki J. A., Przestrzeń ceremonialna w Zamościu. Wjazd i akta zaprzysiężenia przez ordynata praw ordynacji, w: Między Padwą a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane profesorowi Jerzemu Kowalczykowi, red. M. W. Boberscy i in., Warszawa 1993.

Czubara K., Dawniej w Zamościu. O skarbach, duchach, sławnych generałach, poetach, wizytach gości, wielkich balach, pojedynkach i kurtyzanach, wyd. 5, Zamość 2005.

Główka Cz., Fragment mojego życiorysu, w: Nie było kiedy płakać. Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór. i oprac. B. Kozaczyńska, t. 1, Siedlce 2014.

Jarocki R., Ostatni ordynat. Z Janem Zamoyskim spotkania i rozmowy, Warszawa 1991.

Jaroszewski T. S., Pałac Zamoyskich na Foksalu, Warszawa 1977.

Kędziora A., Encyklopedia miasta Zamościa, Chełm 2000.

Klukowski Z., Zamojszczyzna 1918–1943, t. 1, Warszawa 2007.

Kondraciuk P., Pamiątki Akademii Zamojskiej w zbiorach Muzeum Okręgowego w Zamościu, w: Między Padwą a Zamościem. Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane profesorowi Jerzemu Kowalczykowi, red. M. W. Boberscy i in., Warszawa 1993.

Kowalczyk J., W kręgu kultury dworu Jana Zamoyskiego, Lublin 1980.

Kozaczka M., Ordynacja Zamojska 1919–1945, Lublin 2003.

Kozaczka M., Poczet ordynatów Zamoyskich, wyd. 2, Lublin 2004.

Kurzępa I., Wspomnienia. Lata wojny i okupacji, Zwierzyniec 1997.

Matławska H., Kościół Świętego Jana Nepomucena w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 2016.

Matławska H., L. Matławska-Patyk, M. Patyk, Willa Zamoyskich w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 1995.

Matławska H., Róża Zamoyska – Anioł Dobroci, w: Wojenne losy dzieci Zamojszczyzny, oprac. J. Rodzik, Zamość 2007.

Matławska H., Zwierzyniec, Zwierzyniec 1991.

Myk S., Zwierzyniec i literatura, Zwierzyniec 1996.

Nałęcz D. i T., Gabriel Narutowicz, prezydent Rzeczypospolitej 14 XII–16 XII 1922, w: Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Chojnowski, P. Wróbel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.

Orłowski R., Szkice z dziejów Ordynacji Zamojskiej w XVIII wieku, Zamość 2011.

Pastuszka J. S., B. Kawałko, Jan Zamoyski 1912–2002 jako parlamentarzysta, Zamość 2004.

Sitkowski W., Zamojszczyzna. Wysiedlenia – deportacje 1939–1945.

Obóz w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 2011.

Służewski C., Hitlerowski obóz przejściowy w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 1993.

Szymanik B., Hitlerowski obóz przejściowy w Zwierzyńcu, w: Z. Słomka, M. Mulawa, Dzieci Zamojszczyzny okresu okupacji niemieckiej w latach 1939–1944, Puławy 2015.

Wiśniewska A., Pomoc Lubelskiej Rady Opiekuńczej dla wysiedlanej ludności Zamojszczyzny w latach 1941–1943, „Rocznik Zamojski”, 1 (1984) s. 123–139.

Witusik A., O Zamoyskich, Zamościu i Akademii Zamojskiej, Lublin 1978.

Zamoyski J., Zamość i Zamoyscy, Zamość 2000.

Zamoyski J., Powrót na mapę. Polski komitet Narodowy w Paryżu 1914–1919, Warszawa 1991.

Opublikowane
2018-12-17
Dział
Studia i rozprawy