Wątki parenetyczne w polskiej hagiografii średniowiecznej
Abstrakt
Pareneza to termin wywodzący się z języka greckiego, który może oznaczać m.in.: pouczenie, przestrogę, wskazówkę, zachętę do realizacji pewnych zadań. Wątki parenetyczne w literaturze znane były już w starożytności, nawet u Homera. Autorzy średniowiecza korzystali z dziedzictwa antyku i tworzyli wzory postaw chrześcijańskich. Gatunek literacki, jakim jest hagiografia znakomicie nadawał się do tej funkcji [tj. tworzenia postaw]. Twórcy Żywotów i Cudów dawali wskazówki, jak żyją ludzie, którzy dążą do prawdziwej świętości. Są to osobowości ceniące mszę świętą, modlitwę, jałmużnę, post, szeroko rozumianą ascezę, opiekują się chorymi i ubogimi, są miłosierni i życzliwi. Hagiografowie opisywali także postawy zwykłych ludzi, którzy prosili o cud, najczęściej uzdrowienie, i go otrzymywali. Osoby te charakteryzowała postawa wymagająca często wytrwałej modlitwy, ślubowania wyrzeczeń, silnej wiary i zaufania Bogu. Dzieła hagiograficzne zawierają również wskazówki związane z moralnością życia codziennego, ukazując skutki grzechu i braku miłości bliźniego. W utworach nie zabrało także odniesień do życia wiecznego, wzorców zachowań, które prowadziły do piekła i tych, które wiodły duszę do nieba.
Downloads
Bibliografia
Źródła
Biblia Jerozolimska, wyd. Pallottinum, Poznań 2006.
Bruno z Kwerfurtu, S. Adalberti Pragensis episcopi et martyris Vita altera, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 2, Warszawa 1969.
Bruno z Kwerfurtu, Vita quinque fratrum eremitarum [seu] Vita uel passio Benedicti et Johannis sociorumque suorum, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 3, Warszawa 1973.
De sancto Adalberto episcopo, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Jan Kanapariusz, S. Adalberti Pragensis episcopi et martyris Vita prior, wyd. J. Karwasińska, w: Monumenta Poloniae Historica, ser. 2, t. 4, cz. 1, Warszawa 1962.
Miracula sancti Adalberti, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Miracula sancti Stanislai, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Passio Sancti Adalperti Martiris, w: MPH, t. 1, wyd. A. Bielowski, Lwów 1864.
Stanisław franciszkanin, Vita Sanctae Salomeae Reginae Haliciensis, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Stanisław lektor, De Vita et miraculis sancti Iacchonis (Hyacinthi) ordinis fratrum praedicatorum, wyd. L. Ćwikliński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Vita et miracula Sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Vita s. Stanislai episcopi Cracoviensis (Vita Minor), wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Vita Sanctae Hedwigis, wyd. A. Semkowicz, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Wincenty [z Kielczy], Vita sancti Stanislai Cracoviensis episcopi (Vita Maior), wyd. W. Kętrzyński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Opracowania
Badyna P., Model człowieka w polskim piśmiennictwie parenetycznym XVIII w. (do 1773 r.), Warszawa 2004.
Bernstein A.E., Jak powstało piekło. Śmierć i zadośćuczynienie w świecie starożytnym oraz początkach chrześcijaństwa, przeł. A. Piskozub-Piwosz, Kraków 2006.
Cardini F., Wojownik i rycerz, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, przeł. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000.
Deptuła Cz., Witkowska A., Wzorce ideowe zachowań ludzkich w XII i XIII wieku, w: Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972, s. 119–158.
Farrugia E.G. O`Collins G., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, przeł. J. Ożóg SJ, B. Żak, Kraków 2002.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
Fossier R., Ludzie średniowiecza, przeł. A. Czupa, Kraków 2009.
Hemperek P., Chrzest dzieci w praktyce i prawodawstwie Kościoła Katolickiego, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 29 (1982) z. 5, s. 45–57.
Jagla J., Boska Medycyna i Niebiescy Uzdrowiciele wobec kalectwa i chorób człowieka, Warszawa 2004.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowieczne, Warszawa 2002.
Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000.
Kowalska B., Święta Kinga. Rzeczywistość i legenda, Kraków 2008.
Kowalska-Pietrzak A., Quo cum angelo bono te ducente perveneris… Anioł w hagiografii Polski piastowskiej, w: Niebo. Tradycje, przekazy, inspiracje, red. S. Konarska-Zimnicka, P. Tambor, B. Wojciechowska, Kielce 2017, s. 203–223.
Kowalska-Pietrzak A., Święci i demony, czyli o mocach nieczystych w hagiografii polskiej doby piastowskiej, „Almanach Historyczny”, 12 (2010) s. 23–39.
Krzyżostaniak H., Trzynastowieczne święte kobiety kręgu franciszkańskiego Polski i Czech, Poznań 2014.
Księga Jadwiżańska. Międzynarodowe Sympozjum Naukowe. Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska. Wrocław-Trzebnica 21-23 września 1993 roku, red. M. Kaczmarek, M.L. Wójcik, Wrocław 1995.
Kwiatkowski S., Powstanie i kształtowanie się chrześcijańskiej mentalności religijnej w Polsce do końca XIII w., Warszawa–Poznań–Toruń 1980.
Labuda G., Święty Stanisław, biskup krakowski, patron Polski. Śladami zabójstwa-męczeństwa-kanonizacji, Poznań 2000.
Labuda G., Święty Wojciech, biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier, Wrocław 2004.
Lachowicz J., Parenetyczny wymiar wypowiedzi św. Grzegorza Wielkiego na temat kobiet biblijnych. Zarys problemu, „Teologia Patrystyczna”, 2 (2005) s. 107–115.
Michalski M., Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań 2004.
Mrozowicz W., Piśmiennictwo o św. Jadwidze, w: Święta Jadwiga śląska. Pamięć-dziedzictwo-inspiracja. Księga Roku Jadwiżańskiego, Wrocław 2018, s. 119–135.
Mruk W., Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie Łacińskiej w średniowieczu, Warszawa 2018.
Nehring P., Topika wczesnych łacińskich żywotów świętych. Od Vita Antonii do Vita Augustini, Toruń 1999.
Nowy Leksykon Biblijny, red. F. Kogler, Kielce 2011.
Rienecker F., Maier G., Leksykon biblijny, red. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, przeł. D. Irmińska, J. Kruczyńska, Warszawa 2001.
Schenk W., Chrzest dzieci. Historia, teologia, wymogi duszpasterskie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 26 (1973) nr 1, s. 20–38, DOI: 10.21906/rbl.3524. DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.3524
Schmitt J.-C., Gest w średniowiecznej Europie, Warszawa 2006.
Sosnowski M., Hagiografia doby chrystianizacji w nowej odsłonie, „ Kwartalnik Historyczny”, 122 (2015) nr 4, s. 877–902, DOI 10.12775/KH.2015.122.4.20. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2015.122.4.20
Sosnowski M., Tradycja klasyczna u wczesnych hagiografów św. Wojciecha. Środki i cele, : Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Jasińskiemu w 65. Rocznicę urodzin, red. M. Dorna, M. Matla, M. Sosnowski, E. Syska, Poznań 2016, s. 53–66.
Sosnowski M., Oryginalność i wtórność wczesnej polskiej hagiografii (do końca XIII w.). Wybrane problemy, w: Oryginalność czy wtórność? Studia poświęcone polskiej kulturze politycznej i religijnej (X-XIII wiek), red. R. Michałowski, G. Pac, Warszawa 2020, s. 491–582. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323542094.pp.491-582
Starnawska M., Modlitwa świętego biskupa w świetle hagiografii św. Wojciecha i św. Stanisława do końca XIII wieku, w: Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017, s. 313–327.
Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Świaczny S., Nierozerwalność małżeństwa a rozwiązanie małżeństwa naturalnego w prawie kanonicznym, Katowice 2004.
Świderska-Włodarczyk U., Homo militans. Rycerskie wzory i wzorce osobowe w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2018.
Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła. Skarby dominikańskie, red. M. Zdanek, Kraków 2007.
Tuszyńska-Maciejewska K., Izokrates jako twórca parenezy w prozie greckiej, Poznań 2004.
Tyszkiewicz J., Człowiek w środowisku geograficznym Polski średniowiecznej. Związki i uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe, Warszawa 1981.
Tyszkiewicz J., Ludzie i przyroda w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1983.
Vauchez A., Święty, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, przeł. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa 2000.
Vorgrimler H., Nowy leksykon teologiczny, Warszawa 2005.
Witkowska A. i Nastalska J., Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne, t. 1: Słownik hagiografów staropolskich, t. 2: Bibliografia hagiografii staropolskiej, Lublin 2007.
Witkowska A., Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984.
Witkowska A., Peregrinatio religiosa w średniowiecznej Europie, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, Warszawa 1995.
Witkowska A., Trzynastowieczne miracula św. Stanisława biskupa krakowskiego, w: A. Witkowska, Sancti. Miracula. Peregrinationes. Wybór tekstów z lat 1974-2008, Lublin 2009.
Witkowska M.H., Zagadnienie mentalności religijnej w świetle „Miracula” z XIII/XIV wieku, w: Kościół w Polsce, t. 1: Średniowiecze, red. J. Kłoczowski, Kraków 1966.
Zajchowska A., Medieval Hagiography of St Hyacinth, w: Les saints et leur culte en Europe centrale au Moyen Age (XIe – début du XVIe siècle), red. M.M. de Cevins, O. Marin, Tournhout 2017. DOI: https://doi.org/10.1484/M.HAG-EB.5.113972
Copyright (c) 2021 Biografistyka Pedagogiczna
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
